Mittwoch, 9. Januar 2008

Wikimax, Wikimoritz


Vondoag es Bosche Wellm (Wilhelm Busch) aul 100 Joa doot. Oba Max en Moritz driewe noch gaunz lewendich ea Schobanak - aulaweajen oppe Welt, en soogoa opp Plautdietsch! Ver een poa Joa haft Jack Thiessen nemlich dise wundaboare Jeschichte ewasat. En wea boolt uck dee Wikipedia opp Plautdietsch habe well, sull eenfach dee Artikel schriewe, woone noch fehle, tom Biespell Wellm Bosch, Max en Moritz, Schobanak, ... Vondoag es dee Plautdietsch Wikipedia offiziell aus goot jenuch (verified as eligible) enjeschatzt worde! Wikipeeta es bejeistat!!

Freitag, 4. Januar 2008

Dee UNO well Plautdietsch



Nu tjen Jie daut Schwoat opp Witt vom UNESCO-Chef perseenlich en hia uck opp Plautdietsch nolese: Dee UNO well dee Menniste biem Jebruck von eare Muttasproak Plautdietsch unjastette! Dee UNO well Plautdietsch! Hia es dee Bootschaft von Oomtje Koïchiro Matsuura, dem Generauldirekta vonne UNESCO, presentet oppe Feia tom Internatioonalet Joa fe Sproake 2008.

* * *

Daut Joa 2008 es vonne UNO-Generaulvesaumlinj tom Internatioonalet Joa fe Sproake utjeroopt worde. Dee UNESCO haft dee Oppgow jetjreaje, dee Aktivitete fe dit Joa to koordinere en es entschlote, dit uck to doone en aus droagende Agentua veropp to gone.

Dee Organisatioon es sich vollstendich doarewa em Kloaren, daut Sproake eene bediedende Roll spele, wan maun sich veastalt, woone schwoare Oppgowe dee Menschheit enne neachste Dekaude to leese habe woat.

En daut es wertjlich soo: Sproake send nich fot to dentje, wan et om dee Identitet von Gruppe en eenzelne Mensche jeit, en wan et om een fredsaumet Tooplewe jeit. Sproake send een strateegischa Faktor fe eene Entwetjlung, woone oppe Dua droage saul, en fe een harmoonischet Veheltnis tweschen gloobalem en lookalem Kontatjst.

Eena kaun daut nich hoch jenuch ennschatze, woo wichtich Sproake send biem Eretje von dee sas Ziele biem Prograum Bildung Fe Aula (Education For All, EFA) en vonne Millenium Entwetjlungs-Ziele (Millennium Development Goals, MDGs) – waut dee UNO aune 2000 beschlote haud.

Aus Faktore fe soziale Integratioon spele Sproake opp eene effektive Oat eene strateegische Roll biem Utmerze von extreeme Oarmoot en Hunga (MDG 1). Aus Grundloag fe Lese en Schriewe, fe Lehre en fe auldoagschet Jeschetj send Sproake onbedinjt needich tom Eretje von eene auljemeene Gruntbildung (MDG 2). Dee Kaumpf jeajen HIV/AIDS, Malaria en aundre Krankheite (MDG 6) mott enne Sproake von dee Mensche jefeht woare, om woone daut jeit, wan maun see eretje well. En daut Bewoare von lookalet en enjebornet Weete en von Sach-Tjantnis, ohne doabie daut Secha-Stale von aunhoolendem Omweltschutz (MDG 7) ute Oge to lote, es ontranboa vebunge mette lookale en enjeborne Sproake.

Vel meea noch es kulturelle Velfault seea enj vebunge mett linguistische Velfault, soo aus daut dietlich jemoakt woat enne UNESCO Universaul Ertjlearung to Kulturelle Velfault en em doamett vebungnen Aktioonsplon (UNESCO Universal Declaration on Cultural Diversity, 2001), ooda em Ewaeenkome fe daut Secha-Stale von Nichaunjriepboaret Kulturellet Oawgoot (Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage) ooda em Ewaeenkome tom Schutz en tom Veraunbrinje vonne Velfault em Kulturellen Utdruck (Convention on the Protection and Promotion of the Diversity of Cultural Expressions, 2005).

Oba wie motte doaweajen doch doamett reatjne, daut mette neachste Generatioone ewa 50 Prozent von dee 7000 Sproake vonne Welt veschwinje woare. Weinja aus een Vedel von dise Sproake woare em Moment enne Schoole en em Cyberspace jebruckt, en dee meschte woare bloos sporadisch jebruckt. Dusende von Sproake, uck wan se von Mensche em auldoagschen Jebruck send, send nich to finje enne Bildungssysteeme, enne Medien en enne auljemeen bekaunde Publikatioonswelt.

Nu es hechste Tiet tom Haundle. Woo? Doaderch en doamett, daut wie eene Sproakpolititj oppem Wajch brinje en entwetjle, woone jiedre Sproakjemeenschauft dee Jeleajenheit jefft, eare eschte Sproak, eare Muttasproak, soo seea en soo foaken aus meajlich to brucke, en dit uck em Bildungssysteem. Wearent doabie uck dee natioonale, dee regioonale en eene internatioonale Sproak beharscht woat. En dee Mensche, woone dee dominaunte Sproak em Launt rede, sele doatoo ermooticht woare, noch eene aundre natioonale ooda regioonale Sproak to jebrucke en uck eene ooda twee internatioonale Sproake. Bloos wan Velsproakichtjeit voll en gaunz akzeptet es, finje Sproake earen Plautz en onse gloobalisede Welt.

Ut disem Grunt velangt dee UNESCO vonne Oobrichtjeite, vonne UNO-Organisatioone, vonne Birjaschauftsorganisatioone, vonne Bildungs-Institutioone, vonne Beroopsjesalschaufte en von aule Interessegruppe, daut see sich meea doafea ensate, daut aula Sproake, besondasch dee bedroohde, Aunertjanung, Unjastettinj en Schutz jeneete, em individuellem en em jemeenschauftlichem Kontatjst.

Dit kaun praktizet woare derch Initiative enne Bildungswelt, em Cyberspace ooda sest woo em Radius von Schriewe en Lese; uck derch Projatjte, woone bedroohde Sproake bewoare sele en Sproake aus Instrument fe soziale Integratioon ensate; derch daut Unjasetje vom Veheltnis von Sproake en Wirtschauft, von Sproake en enjebornet Weete, von Sproake en Kreatioon. Daut es needich, daut dee Jedanke „Sproake send wichtich!“ aulaweajent no veare jebrocht woat.

Dee 21. Feebua 2008, aulsoo dee neajenda Internatioonala Dach fe Muttasproake, woat eene besondre Bediedinj habe en es uck een paussenda Termin, bett wan Initiative tom Nofearebrinje (Promoote) von Sproake veajestalt woare tjene.

Ons jemeensaumet Ziel es, daut secha jestalt woat, daut linguistische Velfault en Velsproakichtjeit enne Bildungs-, Vewaultungs- en Rajchtsysteeme, en uck em kulturellen Utdruck, enne Medien, em Cyberspace en em Haundel aus wichtich aunjeseene woat en aunertjant es em natioonalen, regioonalen en internatioonalem Jebruck.

Daut Internatioonale Joa fe Sproake 2008 es eene gaunz besondre Jeleajenheit fe groote Schred doahan, dit Ziel to erretje.

* * *

Dee Originaltatjst opp Enjlisch es oppe UNESCO-Siede to finje: Message from Mr Koïchiro Matsuura, Director-General of UNESCO, on the celebration of 2008, International Year of Languages. Von doa es uck daut Bilt von Oomtje Matsuura jenome. Bie dise Ewasatinj hab etj mie zimlich aum Original orientet (...een poa Nominaliserunge stere opp Plautdietsch emma noch...) en hab mie deelwies uck een bet Frieheit jejennt, doamett dee Senn beta to vestone es.